Odznaka za wierną służbę; zdjęcie ze zbiorów
Muzeum Niepodległości w Warszawie
Galion*, czyli dziobowa ozdoba Piłsudskiego, była symbolem jego duszy, dumy i odwagi. Potwierdzała niejako fakt, że dzięki chęci dosłownie kilku ludzi, uważanych za pomylonych, Polska zrobiła na morzu krok od niczego do transatlantyckiego luksusowego statku pasażerskiego, najszybszego i największego na Bałtyku.
kapitan Karol Olgierd Borchardt,
Pod czerwoną różą
*galion — a właściwie ryngraf, medalion zdobiący dziób Piłsudskiego
Ryngraf zdobiący dziób Piłsudskiego, fot. Henryk
Poddębski; zdjęcie ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni
Olbrzymi srebrny ryngraf na dziobie statku wzorowany był na odznace Za wierną służbę, ustanowionej rozkazem Józefa Piłsudskiego z 6 sierpnia 1916 r. Ta honorowa odznaka Pierwszej Brygady Legionów Polskich przez niektórych historyków uważana jest za pierwsze odznaczenie Polski niepodległej. Ozdobę zaprojektował artysta Wojciech Jastrzębowski, który pełnił funkcję przewodniczącego Podkomisji Artystycznej przy Komisji Nadzorczej Budowy Polskich Statków Transatlantyckich, decydującej o wystroju Piłsudskiego.
Rzeźba Głowa Chopina autorstwa Stanisława Ostrowskiego,
usytuowana w czytelni Piłsudskiego; zdjęcie ze zbiorów Archiwum
Polskiej Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
W miarę wzrostu postaw patriotycznych, związanych z budową młodego państwa polskiego, w Ministerstwie Przemysłu i Handlu rodziło się oczekiwanie, aby Piłsudski budził podziw, zwłaszcza wśród zagranicznych pasażerów, z racji swojej funkcjonalności, estetyki oraz polskiego charakteru.
Okładka karty dań z wycieczki na fiordy Norwegii,
1939 r.; druk ze zbiorów Biblioteki Narodowej
Fotografie lotnicze zabytków architektury polskiej
autorstwa Gabriela Milczewskiego, znajdujące się
w czytelni MS Piłsudski; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Dariusza Leśniewskiego
Dekoracja ścienna „Miasta polskie”, autorstwa Edwarda
Manteuffela i Antoniego Wajwóda, znajdująca się w
jadalni klasy trzeciej; zdjęcie ze zbiorów prywatnych
rodziny Wójcikiewiczów
Pawilon Polski projektu Józefa Czajkowskiego
na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu w
1925 r.; zdjęcie ze zbiorów Muzeum
Narodowego w Warszawie
Wnętrze pawilonu Polskiego na Międzynarodowej
Wystawie w Paryżu w 1925 r.; zdjęcie ze zbiorów
Muzeum Narodowego w Warszawie
Kapliczka Bożego Narodzenia autorstwa Jana
Szczepkowskiego; zdjęcie ze zbiorów Narodowego
Archiwum Cyfrowego
Wnętrze Pawilonu Polskiego na Międzynarodowej
Wystawie w Paryżu w 1925 r.; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Rzeźba "Europa" autorstwa Tadeusza Breyera,
dekorująca Salon Wielki; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Pasażerowie na tle gobelinu projektu Zofii Stryjeńskiej
na werandzie na Pokładzie Łodziowym; zdjęcie ze
zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku.
Gmach Banku Gospodarstwa Krajowego w Warszawie
w latach 30-tych XX w.; zdjęcie ze zbiorów
Banku Gospodarstwa Krajowego
Pozbawieni przez 123 lata niepodległego państwa Polacy pragnęli podkreślić własną niezależność i wagę polskiego dorobku kulturalnego. Poszukując polskiego stylu narodowego, sięgali często do kultury ludowej, co miało odzwierciedlenie także w projektowaniu wnętrz i wyposażenia na Piłsudskim.
W czytelni pasażerowie mogli podziwiać najpiękniejsze polskie zabytki, sfotografowane z lotu ptaka.
Dekoracje ścienne przedstawiające polskie miasta, wykonane techniką linoleorytu podbarwianego, oryginalnego, były ozdobą jadalni w klasie trzeciej.
Polscy artyści, zwłaszcza dekoratorzy i projektanci sztuki użytkowej, którzy także odwoływali się do folkloru i polskiej tradycji, odnosili znaczące sukcesy na arenie międzynarodowej. Z Międzynarodowej Wystawy Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu w Paryżu w 1925 r. polscy twórcy wrócili z rekordową liczbą 212 nagród. Wśród wystawców w Paryżu byli także artyści pracujący nad wnętrzami Piłsudskiego, m.in. Zofia Stryjeńska, Wojciech Jastrzębowski, Bonawentura Lenart czy Mieczysław Kotarbiński.
W prezentowanym na wystawie salonie projektu Wojciecha Jastrzębowskiego na ścianie wyeksponowano gobelin, zaprojektowany przez Zofię Stryjeńską.
Nagrodę Grand Prix Międzynarodowej Wystawy w Paryżu w 1925 r. otrzymał rzeźbiarz Jan Szczepkowski za Kapliczkę Bożego Narodzenia.
W Pawilonie Polskim zaprezentowano także pokój, w którym umieszczono żyrandol, kinkiety oraz drewnianą posadzkę zaprojektowane przez Mieczysława Kotarbińskiego.
Finansowanie „Piłsudskiego” pochodziło głównie ze środków Ministerstwa Przemysłu i Handlu, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz MSZ. Aby podnieść jego standard kilka instytucji państwowych wsparło finansowo prace wykończeniowe na statku. Wśród sponsorów prac dekoracyjnych był Bank Gospodarstwa Krajowego, który sfinansował grafiki do kabin turystycznych oraz ozdabiające Salon Wielki rzeźby Tadeusza Breyera "Europa" i "Ameryka".
Wśród artystów, których dzieła ozdobiły wnętrza transatlantyku, znalazła się m. in. artystka Zofia Stryjeńska (obrazy Wędrowcy i Grajek oraz gobelin z motywem tańców ludowych), która projektowała także papiery wartościowe emitowane przez BGK.
Nić łączącą statek z BGK wzmacnia także autor Głowy Chopina w czytelni statku, rzeźbiarz Stanisław Ostrowski. Pomnik marszałka Józefa Piłsudskiego jego autorstwa odsłonięto 15 grudnia 1936 r. w obecności prezydenta RP Ignacego Mościckiego na pierwszym piętrze gmachu centrali BGK przy Al. Jerozolimskich. Także malarz, grafik i scenograf Wacław Borowski, którego supraporty ozdabiały gabinet Naczelnego Dyrektora BGK był jednym z twórców dekoracji na "Piłsudskim".
Rzeźba Matka Boska Ostrobramska autorstwa Antoniego Kenara w
kaplicy w Salonie Wielkim; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Każdy szczegół wyposażenia statku, począwszy od galionu na dziobie, a skończywszy na zastawie stołowej, miał jednoznacznie kojarzyć się z Polską oraz z jej sztuką i kulturą. Polski rząd nadał temu przedsięwzięciu tak ogromną rangę, że do prac nad wnętrzami statku powołano specjalną Podkomisję Artystyczną, której przewodniczącym został prof. ASP Wojciech Jastrzębowski.
Zdjęcia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
oraz prywatnych zbiorów rodziny Brukalskich
Wizualizacja projektu palarni klasy turystycznej z
folderu M/S Piłsudski; folder ze zbiorów prywatnych
Grzegorza Rogowskiego
Wizualizacja projektu jadalni klasy turystycznej z
folderu M/S Piłsudski; folder ze zbiorów prywatnych
Grzegorza Rogowskiego
Wizualizacja projektu jadalni klasy trzeciej z folderu
M/S Piłsudski; folder ze zbiorów prywatnych
Grzegorza Rogowskiego
Wizualizacja projektu salonu klasy trzeciej z folderu
M/S Piłsudski; folder ze zbiorów prywatnych
Grzegorza Rogowskiego
Wizualizacja projektu pływalni z folderu
M/S Piłsudski; folder ze zbiorów
prywatnych Grzegorza Rogowskiego
Prof. Wojciech Jastrzębowski |
Prof. Stanisław Brukalski |
Prof. Lech Niemojewski |
Prof. Tadeusz Pruszkowski |
W skład Podkomisji weszli wybitni artyści: przewodniczący prof. Wojciech Jastrzębowski (jeden z głównych twórców polskiego art déco w architekturze wnętrz), prof. Stanisław Brukalski (architekt, reprezentant funkcjonalizmu) oraz prof. Lech Niemojewski (wybitny architekt) i prof. Tadeusz Pruszkowski (rektor Akademii Sztuk Pięknych).
Nagrany fragment stanowi cytat z wypowiedzi Lecha Niemojewskiego dla Kuriera Polskiego (nr 167, 1935 r.)
Główny punkt kompozycji palarni klasy turystycznej stanowił marmurowy kominek z wykonaną w brązie rzeźbą Dziewczyna ze skakanką. Projektanci zaproponowali ściany wyłożone drewnem cytrynowym, na których znalazły się obrazy. W drugiej części sali zaprojektowano bar, wykonany w rzadkiej odmianie ciemnego mahoniu, pięknie kontrastującego z jasnym tłem ścian.
Projektanci zaproponowali pasażerom spożywanie posiłków w otoczeniu efektownych intarsji, wyobrażających historię żeglugi, oraz scen z życia fauny morskiej. Ściany jadalni klasy turystycznej również pokryte były drewnem cytrynowym oraz piękną lnianą materią.
Projekt jadalni klasy trzeciej także utrzymany był w nowoczesnym charakterze. Projektanci zaproponowali ściany wyłożone białym linoleum, pokrytym rytowaną, a następnie zabarwianą kompozycją, przedstawiającą widoki miast polskich. Była to jedyna w swoim rodzaju kompozycja, w której po raz pierwszy w dziejach budowy statków zastosowano technikę rytowniczą do dekoracji ściennej.
Pełen światła, utrzymany w jasnych, wesołych kolorach projekt salonu klasy trzeciej wyróżniały charakterystyczne wyściełane fotele, pokryte materiałem w szkocką kratę. Jedną ze ścian wypełniała imponująca rozmiarami kompozycja malarska, wyobrażająca poglądową mapę całego świata. W bezpośrednim sąsiedztwie z tą salą projektanci umiejscowili pokój dziecięcy klasy trzeciej.
Projekt pływalni i przylegającej do niej sali gimnastycznej zakładał także bar dla sportowców i wygodne trzcinowe fotele-leżaki do odpoczynku. Całość kompozycji utrzymana była w tonach jasnozielonych, pogłębiona efektem kontrastu czerwonych słupów, podtrzymujących strop. Basen o wymiarach 4,8x9,0 m wyłożony był zielonymi kafelkami.
Rzeźba Dziewczyna ze skakanką autorstwa Alfonsa Karnego,
usytuowana w palarni klasy turystycznej; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Podkomisja zgromadziła wokół siebie 79 artystów polskich i czuwała nad pracami projektantów wnętrz, mebli i sztuki użytkowej, malarzy, dekoratorów i rzeźbiarzy. Wśród twórców były takie znakomitości jak Tadeusz Breyer, Alfons Karny, Jeremi Kubicki, Antoni Kenar czy Zofia Stryjeńska.
Plafon autorstwa Wacława Borowskiego, zlokalizowany w
Salonie Wielkim; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Rzeźba Europa autorstwa Tadeusza Breyera, dekorująca
Salon Wielki; zdjęcie ze zbiorów Narodowego Muzeum
Morskiego w Gdańsku
Meble autorstwa Stanisława Brukalskiego i Lecha
Niemojewskiego, ulokowane w palarni klasy trzeciej;
zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii Nauk,
zbiór Lecha Niemojewskiego
Obraz patrona statku Józefa Piłsudskiego autorstwa
Zygmunta Grabowskiego, umieszczony w holu portretowym;
zdjęcie ze zbiorów prywatnych rodziny Wójcikiewiczów
Kaplica projektu Wojciecha Jastrzębowskiego w Salonie
Wielkim; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii
Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Rzeźby Św. Jacek i Św. Antonii autorstwa Zofii Kamińskiej w
kaplicy w jadalni klasy trzeciej; źródło: M/S Piłsudski,
katalog dzieł w opracowaniu L. Niemojewskiego; książka z
zasobu Muzeum Miasta Gdyni
Rzeźba Dziewczyna ze skakanką autorstwa
Alfonsa Karnego; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Zastawa stołowa wg projektu Julii Keilowej;
zdjęcie ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni
Rzeźba Matka Boska Ostrobramska autorstwa Antoniego Kenara; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Obraz Życie kobiety autorstwa Jeremiego Kubickiego umieszczony na ścianie saloniku dla pań; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Mapa świata autorstwa Zygmunta Lipskiego na
ścianie salonu klasy trzeciej; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Dariusza Leśniewskiego
Linoryty „Miasta Polskie” autorstwa Edwarda
Manteuffela i Antoniego Wajwóda na ścianach jadalni
klasy trzeciej; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Umeblowanie jadalni klasy turystycznej projektu Lecha
Niemojewskiego; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Rzeźba Głowa Chopina autorstwa Stanisława Ostrowskiego,
usytuowana w czytelni; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Fotografie z cyklu „Pejzaż i lud polski” autorstwa
Stefana Plater-Zyberka, wiszące w palarni klasy
trzeciej; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Intarsje ścienne autorstwa Jerzego Skolimowskiego, Eugeniusza
Szparkowskiego i Andrzeja Stypińskiego, umieszczone w jadalni
klasy turystycznej; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii
Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Pasażerowie na tle gobelinu projektu Zofii Stryjeńskiej na
werandzie na Pokładzie Łodziowym; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Dekoracja autorstwa Mieczysława Szymańskiego nad
barem w palarni klasy trzeciej; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Dariusza Leśniewskiego
Malowidła autorstwa Antoniego Wajwóda i Edwarda
Manteuffela na ścianach pokoju dla dzieci klasy
turystycznej; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Rzeźba Europa autorstwa Tadeusza Breyera w Salonie Wielkim;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Podkomisja uznała, że wnętrza statków powinny pokazywać przekrojowo całą polską sztukę. Nazwiska zatem dobierano tak, aby wśród twórców znaleźli się przedstawiciele polskiego art déco, reprezentanci zmodernizowanego klasycyzmu, a nawet awangardy. Każdemu artyście podarowano przeważnie jedną salę do dekoracji, co niosło obawę, że z rozmaitych nurtów powstanie chaos. Efekt okazał się jednak znakomity, a Piłsudski stał się salonem polskiej sztuki.
Salonik dla pań; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Palarnia klasy turystycznej; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Jerzego Drzemczewskiego
Cykl fotografii „Pejzaż i lud polski” w palarni klasy
trzeciej; zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej
Akademii Nauk, zbiór Lecha Niemojewskiego
Zdobienia na kolumnach i suficie autorstwa
Wacława Borowskiego w Salonie Wielkim; zdjęcie
ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii Nauk,
zbiór Lecha Niemojewskiego
Malarstwo — we wszystkich kabinach klasy turystycznej oraz w wielu pomieszczeniach wspólnych statku znajdowały się obrazy, linoryty lub grafiki. Wspaniałym przykładem są ściany saloniku dla pań, obite dekoracyjną tkaniną i ozdobione malowidłami Jeremiego Kubickiego Życie kobiety i Cztery pory roku.
W salonach, palarni i bibliotece pasażerowie podziwiali rzeźby tak uznanych rzeźbiarzy jak Alfons Karny, Tadeusz Breyer czy Antoni Kenar. Jedną z najbardziej rozpoznawalnych rzeźb na statku była Dziewczyna ze skakanką autorstwa A. Karnego. Wykonana z brązu statua stała na kominku i była ozdobą palarni klasy turystycznej.
Polskie miasta, zabytki i obyczaje były tematem pięknych fotografii, zdobiących wspólne przestrzenie na statku. Doskonałym przykładem jest seria zatytułowana „Pejzaż i lud polski” autorstwa Stefana Plater-Zyberka, znajdująca się w palarni klasy trzeciej. Zdjęcia zawieszone były także we wszystkich kabinach klasy trzeciej.
Artyści wykonali również liczne zdobienia w pomieszczeniach transatlantyku. Przykładem mogą być malowidła na ścianach obu jadalni oraz w pokojach dziecięcych, a także dekoracja ścian, kolumn i plafonu na suficie w Salonie Wielkim, wykonane przez Wacława Borowskiego.
Dzbanek, element zestawu śniadaniowego autorstwa Julii
Keilowej, 1935 r.; zdjęcie ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni
Polscy artyści i dekoratorzy zaproponowali wnętrza jasne, komfortowe, funkcjonalne i gustowne. Odbiegały one stylistyką od dotychczas widywanych na statkach złoceń, luster i ciężkich kotar, które miały symbolizować przepych i luksus.
Były na tyle oryginalne i funkcjonalne, że doczekały się wielu opracowań, dotyczących polskiej sztuki użytkowej. Stały się jednym z najpiękniejszych przykładów przenikania architektury i sztuki w całym dwudziestoleciu międzywojennym i budzą zachwyt do dziś.
Bar w palarni klasy turystycznej; zdjęcie ze
zbiorów Archiwum Polskiej Akademii Nauk,
zbiór Lecha Niemojewskiego
Meble projektu Lecha Niemojewskiego w
salonie klasy trzeciej; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Janusza Ćwiklińskiego
Funkcjonalne meble na werandzie na
Pokładzie Spacerowym; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Dariusza Leśniewskiego
Zastawa stołowa wg projektu Julii Keilowej;
zdjęcie ze zbiorów Muzeum Miasta Gdyni
Sztućce wg projektu Lecha Niemojewskiego; zdjęcia
ze zbiorów prywatnych Grzegorza Rogowskiego
Stoły czekające na podróżnych w jadalni klasy
turystycznej; zdjęcie ze zbiorów prywatnych
Dariusza Leśniewskiego
Wrażenie na pasażerach robił wykonany z czarnego mahoniu bar w palarni klasy turystycznej według projektu Stanisława Brukalskiego.
Ozdobą salonu klasy trzeciej były meble obite tkaniną w charakterystyczną kratę według projektu Lecha Niemojewskiego.
Na werandzie usytuowanej na Pokładzie Spacerowym czekały na podróżnych wygodne i funkcjonalne fotele wiklinowe z miejscem na filiżankę i książkę lub inne przedmioty pasażera. Meble na werandzie zaprojektowała pracownia architektoniczna pod kierunkiem Podkomisji Artystycznej.
Elegancki serwis śniadaniowy w stylu art déco, według projektu Julii Keilowej, wykonany został przez firmę Norblin i Ska.
Eleganckie sztućce zaprojektował Lech Niemojewski, a wykonała firma Fraget.
Porcelana stołowa wykonana została przez słynną fabrykę w Ćmielowie według projektów profesorów Wydziału Architektury oraz Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie lub pod ich kierownictwem.
Aby rozpocząć przeglądanie strony wybierz: