Pasażerowie podczas pierwszego rejsu do Nowego Jorku, fragment
filmu Pictorial story of the Historical Maiden Voyage of the MS PIŁSUDSKI;
ze zbiorów Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Pasażerowie podczas rejsu na MS Piłsudski;
zdjęcie ze zbiorów prywatnych rodziny Wójcikiewiczów
Nowy typ pasażera
Wielki Kryzys Gospodarczy przyniósł koniec ery masowej emigracji do USA i Kanady, coraz więcej osób zamiast podróży w poszukiwaniu lepszego bytu, pragnęło wycieczek w celach poznawczych i rozrywkowych.
Transatlantyki MS Piłsudski i MS Batory w porcie w Gdyni, 26 maja 1935 r.;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Decyzja o budowie
MS Piłsudski
Pływające od 1930 r. pod polską banderą pasażerskie liniowce SS Polonia, SS Kościuszko i SS Pułaski okazały się przestarzałe i mało konkurencyjne. W odpowiedzi na rosnące oczekiwania pasażerów podjęto decyzję o budowie dwóch bliźniaczych nowoczesnych jednostek: MS Piłsudski oraz MS Batory.
*skróty:
SS — steam ship (statek parowy), MS — motor ship (statek
motorowy)
Początki
MS Piłsudski
W niepodległej Rzeczypospolitej pojawiła się nowa generacja pasażera – turysty, która zmieniła spojrzenie na komfort podróży morskich. Nowe potrzeby zaowocowały decyzją o budowie dwóch nowoczesnych polskich transatlantyków: MS Piłsudski oraz MS Batory.
Piłsudski podczas budowy w stoczni Monfalcone, 1934 r.;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Umowa z Włochami
Szczegóły kontraktu
Rada nadzorcza Polskiego Transatlantyckiego Towarzystwa Okrętowego (PTTO) rozpoczęła w 1932 r. prace przygotowawcze do budowy statków i wyboru ich zagranicznego wykonawcy. W ciągu roku przeanalizowano parametry techniczno-eksploatacyjne 18 najnowszych, pływających już transatlantyków oraz oferty otrzymane z 5 stoczni i na tej podstawie podjęto decyzję o złożeniu zamówienia.
29 listopada 1933 r. podpisana została umowa o budowie dwóch motorowców pasażerskich. O wyborze włoskiej stoczni w Monfalcone zadecydowały dwa czynniki: korzystna dla Polski forma płatności za statki oraz fakt, że stocznia miała już na swoim koncie udany technicznie statek o pięknej sylwetce, nazwany Victoria.
Przedmiotem kontraktu było wybudowanie dwóch jednakowych dwuśrubowych statków pasażersko-towarowych o wymiarach: 156,48 m długości (między pionami 150,24 m) 21,5 m szerokości , średnim zanurzeniu przy pełnym załadowaniu 7,54 m i pojemności statku około 14 400 ton brutto. Projektantem głównym obu jednostek został inż. Nicolo Constanzi, zatrudniony w stoczni w Monfalcone.
Nowe liniowce miały być budowane pod nadzorem towarzystwa Lloyds Register of Shipping, zgodnie z najwyższą klasą bezpieczeństwa — ze wzmocnieniami przeciwlodowymi. Transatlantyki miały osiągać prędkość 20 węzłów, a pierwszy z nich miał zostać ukończony w czasie 20 miesięcy.
Węgiel za statki
Rząd polski wynegocjował barterową formę płatności za transatlantyki. Polska zapłacić miała dostawami węgla na potrzeby włoskich kolei. Oba statki wyceniono na 69 mln lirów, co odpowiadało 1,6 mln ton polskiego węgla.
69 mln lirów
1,6 mln ton węgla
transatlantyki MS Piłsudski i MS Batory
Węgiel za statki
Rozliczenie barterowe okazało się ostatecznie niekorzystne dla strony polskiej. Umowa ze stocznią zawierała tzw. klauzulę złota, która jasno określała, że wartość 100 lirów włoskich odpowiada 7919 gramom złota. Zapis taki gwarantował stronie włoskiej, że cena za statki pozostanie niezmienna. Z powodu różnic kursowych ostateczna cena statków wzrosła aż o 18 899 563 lirów, które Polska spłaciła dodatkowymi dostawami węgla.
69 000 000 lirów
różnicami kursowymi
18 899 563 lirów
Położenie kilu statku Piłsudski, 17 marca 1934 r.;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Rozpoczęcie budowy
1 marca 1934 r. położono stępkę pierwszego z bliźniaczych statków. Tak rozpoczęła się historia transatlantyku MS Piłsudski.
Tak wyglądał Piłsudski 25 maja 1934 r.; zdjęcie
ze zbiorów prywatnych Jerzego Drzemczewskiego
Międzynarodowa produkcja
W budowę Piłsudskiego poza stocznią w Monfalcone, zaangażowanych było wielu podwykonawców. Były to zakłady produkcji okrętowej z innych krajów, m.in. elementy do silników głównych sprowadzono z zakładów Sulzera w Szwajcarii.
Wśród dostawców były także zakłady Siemensa w Niemczech, skąd sprowadzono rozdzielnie i wiele elementów elektrycznych. Z Wielkiej Brytanii sprowadzono maszynę sterową, śruby napędowe, pompy i maszyny pomocnicze, z USA urządzenia nawigacyjne (żyrokompas) i przeciwpożarowe, a także wyposażenie kuchni. Blacha na poszycie kadłuba i większość elementów konstrukcyjnych pochodziły z Austrii i Czechosłowacji.
Dane za: Grzegorz Rogowski, Pod polską banderą;
wyd. MUZA S.A., Warszawa 2015 r.
Budowa w liczbach
Kadłub Piłsudskiego ważył około
5200 ton
200 ton
instalacje
elektryczne
200 ton
części
zapasowe
230 ton
drewno
270 ton
farby,
cement
i izolacje
300 ton
rurociągi
700 ton
instalacje
1100 ton
urządzenia
pasażerskie
1800 ton
maszyny
napędowe
Budowa statku
Polski przemysł okrętowy w odrodzonej Polsce dopiero raczkował. Dlatego prace nad statkami powierzono włoskiej stoczni Cantieri Riuniti dell’ Adriatico (CRDA) w Monfalcone. 29 listopada 1933 r. podpisana została umowa o budowie dwóch motorowców pasażerskich.
Wodowanie Piłsudskiego, 19 grudnia 1934 r.;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Piłsudski w gali flagowej podczas wodowania
w porcie Monfalcone, 19 grudnia 1934 r.;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Nazywać się
będzie Piłsudski
19 grudnia 1934 r. o godzinie ósmej rano rozpoczęła się uroczystość wodowania transatlantyku. W obecności wielotysięcznego tłumu Wanda Pełczyńska wypowiedziała formułę nadania imienia statkowi i rozbiła o burtę butelkę szampana. Piłsudski wypłynął na wody stoczniowego basenu wyposażeniowego, gdzie na jego pokład weszli architekci i ekipy wykończeniowe.
Nagrany fragment pochodzi z przemówienia matki chrzestnej „Piłsudskiego” Wandy Pełczyńskiej, wygłoszonego podczas wodowania statku z dnia 19 XII 1934 r.
Matka chrzestna MS Piłsudski Maria Pełczyńska, kurierka I Brygady Legionów Polskich, następnie związana z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem (Józefa Piłsudskiego). Posłanka na Sejm RP w latach 1935-1938.
Uroczystość z okazji wodowania Piłsudskiego, 19 grudnia 1934 r.;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Uroczyste przyjęcie
Po wodowaniu goście zaproszeni zostali na uroczyste przyjęcie, wydane przez zarząd stoczni w Monfalcone.
Medal Na pamiątkę wodowania. Przez morze do rozkwitu Polski. MS Piłsudski;
obiekt ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Medal pamiątkowy
Polski armator — Gdynia Ameryka Linie Żeglugowe (GAL) — wybił w srebrze i brązie z okazji wodowania MS Piłsudski specjalny okazjonalny medalion, który otrzymali na pamiątkę wszyscy uczestnicy radosnego wydarzenia. Autorami projektu medalionu było dwóch wybitnych polskich plastyków: Wojciech Jastrzębowski i Antoni Kenar.
Windziarz przy obrazie Józefa Piłsudskiego;
zdjęcie ze zbiorów prywatnych rodziny Wójcikiewiczów
Patron statku
Statek otrzymał imię wyjątkowego dla Polski człowieka, męża stanu i ikony walk o niepodległość. Józef Piłsudski (1867-1935) był pierwszym marszałkiem odrodzonej Rzeczypospolitej, wodzem naczelnym zwycięskiej armii broniącej Europy Zachodniej przed bolszewikami w 1920 r. oraz budowniczym nowoczesnego państwa.
Bracia Piłsudscy jako członkowie tajnego samokształceniowego
kółka Spójnia. Na zdjęciu Józef Piłsudski (2. od prawej) oraz jego
starszy brat Bronisław (3. od prawej); zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Ziuk
Ziuk, jak nazywano małego Piłsudskiego, wychował się pod zaborem rosyjskim w patriotycznej atmosferze domu rodzinnego. Ojciec, Józef Wincenty, podczas powstania styczniowego był komisarzem Rządu Narodowego na Żmudzi. Matka, Maria z Billewiczów, zaszczepiła w dzieciach miłość do polskiej literatury i historii oraz przekonanie o konieczności przeciwstawienia się rusyfikacji. To ona miała największy wpływ na kształtowanie osobowości Ziuka.
Rosyjski list gończy za 19-letnim Józefem Piłsudskim;
zdjęcie ze zbiorów Wikimedia
Zesłanie na Syberię
W wieku lat 20 Piłsudski został zaangażowany przez brata Bronisława w działania konspiracyjne. Efektem było jego aresztowanie i zsyłka na 5 lat na Syberię za pomoc udzielaną spiskowcom przygotowującym zamach na cara. Podczas pobytu na Syberii Piłsudski spotkał wielu weteranów powstania styczniowego, działaczy niepodległościowych oraz socjalistów, co mocno wpłynęło na jego poglądy polityczne.
Józef Piłsudski w czasach działalności w Polskiej Partii
Socjalistycznej (PPS); zdjęcie ze zbiorów Wikimedia
Konspirator „Wiktor”
Po 5 latach zsyłki Piłsudski rozpoczął działalność w Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Szybko stał się czołowym działaczem partii, gdzie pod pseudonimem „Wiktor” stanął na czele Wydziału Bojowego PPS. Prowadził konspiracyjną walkę o niepodległą Polskę, w której zostaną wprowadzone głębokie zmiany społeczne. Marzył o stworzeniu podstaw armii, która będzie mogła w przyszłości podjąć w sprzyjających warunkach walkę o niepodległość Polski.
Komendant Józef Piłsudski z Legionami Polskimi na
froncie wschodnim nad Styrem; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Komendant
Piłsudski był współtwórcą powołanego przez Związek Walki Czynnej Związku Strzeleckiego (ZWC) we Lwowie i Towarzystwa „Strzelec” w Krakowie, w których młodzież odbywała przeszkolenie wojskowe. Tak powstawały kadry wojska polskiego. Z jego inicjatywy powstał Polski Skarb Wojskowy — organizacja niepodległościowa, której głównym celem było gromadzenie środków finansowych na funkcjonowanie polskich organizacji paramilitarnych na terenie Galicji.
Tymczasowa Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych mianowała Piłsudskiego w 1912 r. Komendantem Głównym Polskich Sił Zbrojnych. Tytuł „Komendant” towarzyszył mu przez długi czas bez względu na pełnioną funkcję.
Brygadier Józef Piłsudski (siedzi w środku) w towarzystwie
oficerów I Brygady Legionów, Wołyń, 1916 r.; zdjęcie ze
zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Legiony Polskie
6 sierpnia 1914 r. wyruszyła z krakowskich Oleandrów, stworzona przez Józefa Piłsudskiego z członków Związku Strzeleckiego, Strzelca i Polskich Drużyn Strzeleckich, Pierwsza Kompania Kadrowa. Piłsudski miał plan wszczęcia na ziemiach zaboru rosyjskiego – w Królestwie Polskim – powstania zbrojnego.
Niepowodzenie tych planów spowodowało, że Piłsudski włączył swoje oddziały do Legionów Polskich i został dowódcą legendarnej Pierwszej Brygady. Walcząc w Legionach zyskał sobie wśród żołnierzy ogromny autorytet i oddanych zwolenników. Wokół Piłsudskiego narastała legenda.
Józef Piłsudski, Kazimierz Sosnkowski i oficer armii
niemieckiej Schlossmann w czasie spaceru na terenie
twierdzy w Magdeburgu, 1918 r.; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Internowanie w Magdeburgu
W 1917 r. Piłsudski dokonał ważnego wyboru politycznego. Zerwał z Niemcami i Austro-Węgrami, wywołując tzw. kryzys przysięgowy i namawiając legionistów do odmowy złożenia przysięgi na wierność obcym mocarstwom. Spowodowało to internowanie wielu legionistów oraz uwięzienie Piłsudskiego przez Niemców, najpierw w Gdańsku, następnie w twierdzy magdeburskiej, gdzie przebywał wraz z Kazimierzem Sosnkowskim.
Naczelnik Państwa Józef Piłsudski dokonuje
przeglądu oddziałów wielkopolskich na dziedzińcu
Zamku Cesarskiego, 1919 r.; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Zwierzchnik
wojsk polskich
Józef Piłsudski powrócił do Warszawy 10 listopada 1918 r. Otaczała go legenda niepokornego wobec Austriaków dowódcy Pierwszej Brygady oraz więźnia Niemców.
11 listopada Rada Regencyjna przekazała Piłsudskiemu zwierzchnictwo nad wojskiem, a w kilka dni później władzę cywilną. 16 listopada w depeszy nadanej z Cytadeli Warszawskiej Piłsudski ogłosił powstanie niepodległego państwa polskiego.
Józef Piłsudski, naczelnik państwa — fotografia
portretowa 1918-1922 r.; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Archiwum Cyfrowego
Naczelnik państwa
18 listopada Piłsudski powołał rząd Jędrzeja Moraczewskiego. 22 listopada objął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa, zachowując naczelne dowództwo Wojska Polskiego. Piłsudski zarządził wybory do sejmu, które odbyły się w styczniu 1919 r. Posłowie Sejmu Ustawodawczego powierzyli Piłsudskiemu stanowisko Naczelnika Państwa.
Józef Piłsudski z Edwardem Rydzem-Śmigłym
w czasie wojny polsko-bolszewickiej; zdjęcie
ze zbiorów Wikimedia
Pogromca bolszewików
Od początku 1919 r. trwała wojna Rzeczypospolitej z bolszewicką Rosją. Kontrofensywa wojsk polskich znad Wieprza dowodzona przez Piłsudskiego w 1920 r. spowodowała odwrót Armii Czerwonej spod Warszawy. W 1921 r. delegaci Polski oraz bolszewickiej Rosji i Ukrainy podpisali w Rydze traktat pokojowy. Ustalał on wschodnią granicę Polski, ale jednocześnie przekreślał ideę federacyjną oraz szansę na powstanie niepodległej Ukrainy, pozostającej w sojuszu z Polską.
Marszałek Józef Piłsudski na placu Zamkowym po wręczeniu
mu buławy marszałkowskiej, Warszawa, 1920 r.; zdjęcie ze
zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Marszałek
Za zwycięstwo w wojnie z bolszewicką Rosją Piłsudski został uhonorowany w 1920 r. stopniem marszałka Polski. Buławę marszałkowską otrzymał 14 listopada 1920 r.
Uroczystości imieninowe Józefa Piłsudskiego w
Sulejówku, Józef Piłsudski (siedzi 2. z prawej) przed willą w
otoczeniu przybyłych z życzeniami gości i córek; zdjęcie ze
zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
W Sulejówku
W 1923 r. Piłsudski wycofał się z życia politycznego. Wraz z żoną i córkami przeniósł się do Sulejówka, gdzie licznie odwiedzali go byli legioniści i dawni współpracownicy, dając dowód swojej wierności. Zamieszkał w dworku wybudowanym dla niego jako dar żołnierzy dla swojego wodza. Dzielił czas pomiędzy rodzinę, pracę pisarską i wykłady. Jednocześnie obserwował scenę polityczną i sytuację międzynarodową.
Marszałek Józef Piłsudski (4. z lewej) w otoczeniu oficerów na
moście Poniatowskiego udaje się na spotkanie z prezydentem
Stanisławem Wojciechowskim, Warszawa, 1926 r.; zdjęcie ze
zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Przewrót majowy
Seria kryzysów gabinetowych w latach 1925-1926 oraz pogarszająca się sytuacja polityczna i gospodarcza kraju stały się dla Piłsudskiego impulsem do próby przejęcia władzy. W dniach 12-14 maja 1926 r. dokonał zbrojnego zamachu stanu i przejął władzę w państwie. W wyniku walk życie straciło 379 osób.
15 maja Piłsudski został ministrem spraw wojskowych. 27 sierpnia został mianowany Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych.
Oskarżeni Kazimierz Bagiński, były premier Wincenty
Witos (stoi w środku) i Herman Lieberman podczas
przerwy w procesie brzeskim, 1931-1932 r.; zdjęcie ze
zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Kontrowersyjne decyzje
Piłsudski był dwukrotnie premierem rządu: od 2 października 1926 r. do 25 czerwca 1928 r. i ponownie od 25 sierpnia do 4 grudnia 1930 r. W polityce wewnętrznej miał jednak licznych przeciwników. Wskutek narastającego konfliktu między rządzącym obozem piłsudczyków a porozumieniem stronnictw centrowych i lewicowych (Centrolew), dążących do obalenia autorytarnych rządów, których uosobieniem był Piłsudski, polecił on aresztować część przywódców opozycji. Zostali uwięzieni w twierdzy w Brześciu, a władze sanacyjne wytoczyły im proces, w którym zapadły wyroki skazujące.
Józef Piłsudski, marszałek Polski, w gabinecie przy pracy;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Konstytucja
kwietniowa
Jednym z naczelnych postulatów marszałka była reforma ustroju państwowego, polegająca m.in. na zasadniczym wzmocnieniu uprawnień prezydenta i ograniczenia roli parlamentu. Nowa konstytucja została uchwalona w kwietniu 1935 r.
Uroczystości pogrzebowe Józefa Piłsudskiego, trumna na
platformie pociągu na Polu Mokotowskim, Warszawa, 1935 r.;
zdjęcie ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Uroczystości
pogrzebowe
Józef Piłsudski zmarł 12 maja 1935 r. w Belwederze. Uroczystości pogrzebowe stały się wielką manifestacją i elementem budowy legendy Piłsudskiego. Pochowany został na Wawelu w krypcie św. Leonarda, a jego serce złożono w grobie matki na wileńskiej Rossie.
Marszałek Piłsudski w rozmowie z generałami podczas
Święta Kawalerii w Krakowie, 1933 r.; zdjęcie ze
zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
Legenda
Dokonania Marszałka Piłsudskiego stawiają go w grupie najwybitniejszych polskich mężów stanu. Wypracowywane przez niego koncepcje zaświadczają o dalekosiężności planów i umiejętności dobierania narzędzi odpowiednich do ich realizacji. Choć kontrowersyjne decyzje po 1926 r. przysporzyły Piłsudskiemu wielu wrogów, jest on po dziś dzień uważany za wielkiego patriotę i pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych Polaków w historii.
dni pracy nad statkiem zakończyło usunięcie rusztowań z Piłsudskiego, a świeżo pomalowany kadłub przystrojono odświętnie.
Wodowanie
19 grudnia 1934 r. statek gotowy był do wodowania. Podczas uroczystej ceremonii matka chrzestna statku — Wanda Pełczyńska, nadała mu imię Pierwszego Marszałka. Dzięki transmisji Polskiego Radia podniosły nastrój oraz liczne przemówienia podczas uroczystości stały się udziałem tysięcy Polaków.
Fragment filmu Fiesta Cruises to the Caribbean; ze zbiorów
Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Prace wykończeniowe na Piłsudskim — Wielki Salon;
zdjęcie ze zbiorów Archiwum Polskiej Akademii Nauk,
zbiór Lecha Niemojewskiego
Prace wykończeniowe
Po uroczystościach nadania imienia statek odholowano do nabrzeża stoczniowego, gdzie przez ponad 7 miesięcy kontynuowano prace związane z jego wyposażeniem i dekoracją.
Fragment filmu Fiesta Cruises to the Caribbean; ze zbiorów
Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Pierwsze testy
4 sierpnia 1935 r. rozpoczęły się próby morskie. Odbywały się w pobliskiej Zatoce di Trieste, wzdłuż wyspy Cherso. Trwały 14 dni. Najważniejsze z nich dotyczyły maksymalnej prędkości przy odpowiednim obciążeniu i wielkości zużycia paliwa przy różnych prędkościach — wypadły bardzo pomyślnie. Statek osiągnął prędkość powyżej 21 węzłów zamiast wymaganych w kontrakcie 20. Zadowalające były także sterowność i zwrotność statku.
Fragment filmu Fiesta Cruises to the Caribbean; ze zbiorów
Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
kpt. Mamert Stankiewicz
Przejęcie statku
przez GAL
W imieniu GAL-u próby nadzorowała specjalna komisja w składzie: przewodniczący — radca ministerialny inż. Bolesław Bagniewski; inspektor GAL-u — Martin Petersen; angielski doradca GAL-u — T. Graham; kapitan statku — Mamert Stankiewicz, pierwszy mechanik Władysław Milewski, który budowę MS Piłsudski nadzorował już od kwietnia 1934 r. Pozytywne wyniki testów zostały potwierdzone stosownymi certyfikatami.
Oficer w maszynowni Piłsudskiego; Fragment filmu Okręt Piłsudski; ze zbiorów
Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Pierwsze kroki
na pokładzie
Po przejęciu Piłsudskiego przez GAL czekająca w okolicznych hotelach załoga mogła się wreszcie zaokrętować na statku, aby go poznać i nauczyć się obsługiwać nowe dla niej maszyny, urządzenia i przyrządy.
Próby morskie
7 miesięcy później, kiedy zakończono prace nad wyposażeniem statku, rozpoczęły się pierwsze próby morskie. Przez 14 dni statek przechodził liczne testy, które wypadły bardzo pomyślnie. Polski armator — Gdynia Ameryka Linie Żeglugowe (GAL) — przejął Piłsudskiego i rozpoczął przygotowania do pierwszego rejsu.
Maszynownia, fragment filmu Fiesta Cruises to the Caribbean; ze zbiorów
Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Mostek nawigacyjny; zdjęcie ze zbiorów prywatnych
Jerzego Drzemczewskiego
Arcydzieło techniki
Włoscy budowniczowie również zachwycali się swoim dziełem w broszurach opisujących zastosowane w nim innowacje techniczne.
Statek wyposażono w najnowocześniejsze wówczas urządzenia nawigacyjne i sterowe, m.in. po raz pierwszy w polskiej flocie zastosowano autopilot, żyrokompas systemu Sperry oraz instalacje i urządzenia zapewniające wykrywanie przeszkód podwodnych.
MS Piłsudski podczas rejsu; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Grzegorza Rogowskiego
Parametry statku
| pojemność brutto/netto |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
14 294 / 8 168 RT |
| nośność |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
5 560 t |
| długość całkowita |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
160,4 m |
| szerokość |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
21,6 m |
| zanurzenie |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
7,5 m |
| napęd |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
2 silniki 9-cylindrowe |
| moc całkowita |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
12 680 KM |
| prędkość eksploatacyjna |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
18 węzłów |
| klasa |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
100A1 (1935) |
| liczba załogi |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
około 300 osób |
| liczba miejsc pasażerskich |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
773 |
| liczba kabin pasażerskich |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
318 |
| pokłady |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
7 |
| ładownie (częściowo chłodzone) — 5600 m³ |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
4 |
| liczba stanowisk garażowych |
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . .
|
1818 |
* Dane za: Jerzy Drzemczewski, M/s Piłsudski Duma II Rzeczypospolitej Polskiej, Porta Mare, Gdynia 2015 r.
Wnętrze maszynowni; zdjęcie ze zbiorów
prywatnych Jerzego Drzemczewskiego
Serce statku
Sercem statku były dwa wysokoprężne silniki 9-cylindrowe typu 9 SD 72 o łącznej mocy 12500 KM, wyprodukowane przez Fabrica Machina ST. Andrea w Trieście na licencji Sulzera. Dzięki nim Piłsudski pływał z przeciętną prędkością eksploatacyjną 18 węzłów.
Zamykanie grodzi wodoszczelnych na Piłsudskim; fragment filmu Okręt
Piłsudski; ze zbiorów Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Bezpieczeństwo
i przestronność
MS Piłsudski miał 7 pokładów. Cztery najniżej położone przedzielało 11 grodzi wodoszczelnych. Na nich zlokalizowano cztery, częściowo chłodzone, ładownie oraz mieszczący 18 samochodów osobowych garaż. Bezpieczeństwo pasażerów i załogi miało zapewnić 9 grodzi wodoszczelnych i 14 szalup, z których dwie były motorowe i posiadały radiostacje.
Folder M.S. „Pilsudski” Deck Plans, West Indies Cruises;
zdjęcie ze zbiorów prywatnych Grzegorza Rogowskiego
- Pokład Słoneczny
- Pokład Łodziowy
- Pokład Spacerowy
- Pokład A
- Pokład B
- Pokład C
- Pokład D
Najwyżej rozlokowano Pokład Słoneczny, na którym znajdował się mostek nawigacyjny, kabiny kapitana i innych oficerów, pomieszczenia dla podróżujących z pasażerami zwierząt oraz część wydzielona do uprawiania sportowych gier pokładowych.
Na niższym Pokładzie Łodziowym, oprócz 12 szalup ratunkowych, mieściły się najbardziej luksusowe kabiny pasażerów klasy turystycznej, rozmównica telefoniczno-radiowa, weranda i palarnia klasy turystycznej z barem oraz miejsce do gier pokładowych i leżakowania.
Na Pokładzie Spacerowym mieścił się Salon Wielki klasy turystycznej, biblioteka, salonik damski, weranda, sala zabaw dla dzieci pasażerów klasy turystycznej, palarnia klasy trzeciej i kabiny klasy turystycznej, a przede wszystkim częściowo zadaszona promenada, służąca spacerom nawet w czasie niepogody, na końcu której posadowiono dwie motorówki. Także tutaj wydzielono miejsce na leżaki dla amatorów kąpieli słonecznych.
Na pokładzie A umieszczono obie jadalnie: klasy turystycznej i trzeciej, główny hol wejściowy, biura intendenta i starszego ochmistrza, sklep, gabinety kosmetyczno-fryzjerskie, salon pasażerów klasy trzeciej, salę zabaw dla dzieci pasażerów klasy trzeciej, kabiny pasażerskie, a także zespół kuchni i kredensów.
Na pokładzie B wzdłuż całej długości statku zlokalizowany był korytarz służbowy, nazywany przez załogę Ulicą Portową, gdzie koncentrowało się życie załogantów. Oprócz kabin pasażerskich, zlokalizowanych głównie na lewej burcie, mieściły się tam m.in.: kuchnia załogowa, jadalnia dla oficerów i załogi, piekarnia, cukiernia, ambulatorium ze szpitalem, drukarnia, pralnia, biuro załogowe i straż ogniowa.
Na pokładzie C znajdowały się kabiny pasażerskie, kabiny załogowe i pomieszczenia magazynowe oraz chłodnia, głównie dla prowiantu.
Na najniższym pokładzie D znajdował się basen kąpielowy i dobrze wyposażona sala gimnastyczna dla pasażerów. Były tam również kabiny dla załogi oraz pomieszczenia techniczne, garaż i ładownie.
Konstrukcja
Załoga Piłsudskiego, która w większości pracowała wcześniej na parowcach Polonia, Kościuszko i Pułaski, zachwyciła się warunkami i konstrukcją nowego motorowca. Pełen słów uznania dla włoskich stoczniowców był także armator GAL. Włoska prasa nazwała statek arcydziełem włoskiej techniki i inżynierii.
Fragment filmu Pictorial story of the Historical Maiden Voyage of the MS PIŁSUDSKI;
ze zbiorów Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Dane za: Grzegorz Rogowski, Pod polską banderą;
wyd. MUZA S.A., Warszawa 2015 r.
Przygotowania do rejsu
Po zaokrętowaniu załogi Piłsudskiego, rozpoczęły się przygotowania do pierwszego rejsu. Na pokładzie rozładowanych zostało kilkanaście przybyłych z Polski wagonów, zawierających pościel, meble, dywany, platery, naczynia, urządzenia kuchenne. Statek zaprowiantowano przed inauguracyjną wycieczką.
Witamy w Wenecji
Pierwszym portem, do którego zawinął statek, była Wenecja, następnie przez Palermo, Algier, Malagę, Lizbonę i Antwerpię Piłsudski dopłynął do portu w Gdyni.
Trasa pierwszej podróży Piłsudskiego
za: Jerzy Drzemczewski, M/s Piłsudski
Duma II Rzeczypospolitej Polskiej, Porta Mare, Gdynia 2015 r.
Dane za: Jerzy Drzemczewski, M/s Piłsudski
Duma II Rzeczypospolitej Polskiej, Porta Mare, Gdynia 2015 r.
Szczęśliwcy
na pokładzie
Polscy pasażerowie, którzy pragnęli uczestniczyć w pierwszym rejsie, przyjechali do Włoch specjalnym pociągiem z Katowic. Wśród szczęśliwców znajdowali się głównie przedstawiciele elity finansowoprzemysłowej i kulturalnej oraz oficjele związani z budową tego najnowocześniejszego i największego polskiego statku.
5
102
10
66
13
43
15
49
25
2
410
Orkiestra witająca wpływający do Gdyni MS Piłsudski;
fragment kroniki filmowej; ze zbiorów Filmoteki
Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Powitanie w Gdyni
Pełen wrażeń inauguracyjny rejs Piłsudskiego zakończył się 12 września o godz. 11:00 w Gdyni. Blisko 30-tysięczny tłum okupował nabrzeże Pilotowe, aby zobaczyć najwspanialszy polski motorowiec. Na powitanie statku orkiestra odegrała hymn, a zaraz potem Pierwszą Brygadę.
Nagrany fragment pochodzi ze wspomnień dziennikarza Aleksandra Płaczkowskiego, który wypłynął na powitanie Piłsudskiego na holowniku „Tur”
Odjazd pociągu z Dworca Morskiego w Gdyni, autor Henryk
Poddębski; zdjęcie ze zbiorów Biblioteki Narodowej
Pociągi dla pasażerów
Dla wygody uczestników inauguracyjnego rejsu, aby uniknąć przeciskania się przez witający tłum, przy Dworcu Morskim czekały specjalnie podstawione wagony kolejowe, w których po odprawie celnej pasażerowie zajmowali miejsca. Każdy pasażer otrzymał pamiątkowy medal z pierwszej podróży, wybity przez armatora GAL.
Witający Piłsudskiego na dachu Dworca Morskiego
w Gdyni; zdjęcie ze zbiorów Biblioteki Narodowej
Festiwal radości
Do chwili wypłynięcia Chluby Polski — jak nazywano statek w prasie — w podróż do Nowego Jorku, w Gdyni trwał trzydniowy festiwal z udziałem wielotysięcznych tłumów. Dla tysięcy członków Ligi Morskiej i Kolonialnej z całego kraju, którzy pragnęli świętować przypłynięcie Piłsudskiego i zobaczyć największy i najszybszy okręt Bałtyku, PKP udzieliły znaczących zniżek kolejowych.
Pierwszy rejs
Swoją morską przygodę MS Piłsudski rozpoczął 27 sierpnia 1935 r. rejsem wycieczkowym z włoskiego portu w Trieście do Gdyni. Na pokładzie znajdowało się 738 pasażerów. 12 września o godz. 11:00 w Gdyni transatlantyk witał blisko 30-tysięczny przybyły z całej Polski tłum, który pragnął zobaczyć i powitać najwspanialszy polski motorowiec.
Uroczystość poświęcenia bandery na Piłsudskim, fragment filmu Pictorial story of the Historical Maiden
Voyage of the MS PIŁSUDSKI; ze zbiorów Filmoteki Narodowej — Instytutu Audiowizualnego
Tłum oczekujący na Dworcu Morskim w Gdyni na
wejście Piłsudskiego do portu; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Muzeum Morskiego
Ponowne wpłynięcie
do portu
Wpłynięciu Piłsudskiego do Gdyni towarzyszył istny szał radości. Jednak oficjalne powitanie statku nastąpiło dopiero 3 dni później. Spowodowały to odbywające się właśnie wybory. Przez ten czas statek umyto, zaprowiantowano, a jego wnętrza przystosowano na przyjęcie wycieczek przybyłych z całej Polski. W salonach i barach pojawiły się strzałki, liny i tabliczki wyznaczające kierunek zwiedzania.
Piłsudski w gali flagowej pilotowany przez holownik Bizon
wpływa do portu w Gdyni; zdjęcie ze zbiorów Narodowego
Archiwum Cyfrowego
Ponowne wpłynięcie
do portu
Rankiem 14 września 1935 r. cumujący już od 3 dni transatlantyk musiał ponownie wypłynąć na wody Zatoki Gdańskiej, aby kilka godzin później w pełnej gali banderowej, witany sygnałami syren okrętowych stojących w porcie statków, ponownie, tym razem już oficjalnie, zacumować do nabrzeża.
Piłsudski wpływa do portu w Gdyni;
zdjęcie ze zbiorów Biblioteki Narodowej
O włos od katastrofy
Gdyby nie refleks kapitana statku Mamerta Stankiewicza, o mały włos uroczystość mogła zakończyć się katastrofą. Z relacji pełniącego wtedy na statku funkcję II oficera Korola Olgierda Borchardta wynika, że główny silnik na skutek awarii nie reagował podczas manewrów cumowania na sygnały z telegrafu maszynowego: stój i cała wstecz. Przed zderzeniem statek uratowała natychmiastowa i perfekcyjnie wykonana komenda kapitana Stankiewicza rzucić obie kotwice. Większość gości wchodzących pół godziny później na pokład nie miała pojęcia, że sytuacja była naprawdę groźna.
Nagrany fragment pochodzi ze wspomnień dziennikarza Aleksandra Płaczkowskiego, który wypłynął na powitanie Piłsudskiego na holowniku „Tur”
Uroczyste przekazanie urn z ziemią z Madery,
gdzie przebywał Józef Piłsudski; zdjęcie ze
zbiorów prywatnych rodziny Wójcikiewiczów
Uroczyste
powitanie
Oficjalni goście wzięli udział w mszy odprawionej na Pokładzie Słonecznym. W czasie trwania uroczystości przekazano urny z ziemią z Madery, gdzie przebywał Józef Piłsudski. Przy dźwiękach hymnu odbyło się podniesienie poświęconej polskiej bandery. Po uroczystym śniadaniu na Piłsudskiego zaproszono chętnych do zwiedzania statku.
„Kurjer Morski” nr 7 z 24.09.1935 r.; zdjęcie ze zbiorów
Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku
Najszybszy
na Bałtyku
Dzień później, 15 września 1935 r., statek wyruszył w rejs do Nowego Jorku, a imię Marszałka miało sławić Polskę na morzach i oceanach. Armator zaczął reklamować Piłsudskiego jako największy i najnowocześniejszy statek, jaki kiedykolwiek pływał pod polską banderą oraz najszybszy statek klasy turystycznej na Bałtyku i ostatnie słowo techniki w dziedzinie budownictwa okrętowego.
Podniesienie
bandery
Uroczystość podniesienia bandery na Piłsudskim miała miejsce 3 dni po jego wpłynięciu do Gdyni. Rozpoczęła ją msza święta koncelebrowana przez biskupa chełmińskiego dr. Stanisława Okoniewskiego, połączona z poświęceniem i podniesieniem bandery. Tego symbolicznego aktu 14 września 1935 r. dokonali dowódca statku kpt. Mamert Stankiewicz i jego zastępca I oficer Jan Gottschalk.